Τι είναι η ελκώδης κολίτιδα;

Η ελκώδης κολίτιδα είναι μια χρόνια ιδιοπαθής φλεγμονώδης νόσος που προσβάλει το παχύ έντερο. Η φλεγμονή ξεκινά από το τελικό τμήμα του εντέρου που ονομάζεται ορθό και επεκτείνεται σε άλλοτε άλλο ύψος κεντρικότερα προς το λεπτό έντερο. Η φλεγμονή δημιουργεί έλκη και πληγές στο έντερο. Σε αντίθεση με τη νόσο του Crohn, στην κολίτιδα επηρεάζεται μόνο ο εσωτερικός χιτώνας του εντέρου που ονομάζεται βλεννογόνος.

Ποιο είναι το αίτιο της ελκώδους κολίτιδας;

Το αίτιο δεν είναι γνωστό. Έχουν ενοχοποιηθεί κατά καιρούς διάφοροι μηχανισμοί όπως η επίθεση του συστήματος άμυνας του οργανισμού σε βακτήρια που φυσιολογικά βρίσκονται στο έντερο ή και η χρόνια επίδραση μικροβιακών παραγόντων στον βλεννογόνο του εντέρου. Δεν έχει διαπιστωθεί σαφής κληρονομική επιβάρυνση αν και σε κάποιες οικογένειες η νόσος παρατηρείται με αυξημένη συχνότητα.

Πόσο σύχνη είναι και πότε εμφανίζεται;

Η ελκώδης κολίτιδα είναι σπάνια νόσος. Στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ η συχνότητα είναι μικρότερη από 0.1%. Στην Ελλάδα, η συχνότητα είναι μάλλον ακόμη μικρότερη. Η διάγνωση στους περισσότερους ασθενείς γίνεται ανάμεσα στα 15 και τα 30 έτη. Μια δεύτερη κορυφή στη συχνότητα εμφάνισης παρατηρείται μετά τα 60.

Ποια είναι τα συμπτώματα της κολίτιδας

Η ένταση των συμπτωμάτων της νόσου εξαρτάται από τη σφοδρότητα της προσβολής αλλά και την έκταση του παχέος εντέρου που έχει επηρεασθεί:

  • Το κυριότερο σύμπτωμα είναι οι διάρροιες με πρόσμιξη αίματος και βλέννης.
  • Πολλοί ασθενείς αισθάνονται πόνο στην κοιλιά κυρίως κατά την κίνηση του εντέρου ή επιτακτική ανάγκη να πάνε στην τουαλέτα.
  • Τα συμπτώματα μπορεί να συνοδεύονται από πυρετό, αναιμία και σπανιότερα από απώλεια βάρους.

Στην ελκώδη κολίτιδα παρατηρούνται και εξωεντερικές εκδηλώσεις που υποδηλώνουν τη συστηματική φλεγμονή. Τέτοιες είναι τα αφθώδη έλκη στο στόμα, αρθρίτιδες, φλεγμονές του δέρματος, ιριδοκυκλιτιδες κ.α.. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ταυτόχρονη διάγνωση της πρωτοπαθούς σκληρυντικής χολαγγειίτιδας η οποία περιπλέκει τη θεραπεία και απαιτεί ειδικούς χειρισμούς.

Πως γίνεται η διάγνωση της νόσου;

Η διάγνωση της νόσου γίνεται με κολονοσκόπηση και βιοψια του εντερικού βλεννογόνου. Σε ένα ποσοστό 10-15% είναι αδύνατη η διάκριση ανάμεσα στην ελκώδη κολίτιδα και τη νόσο του Crohn. Σημαντικό είναι ο παθολογοανατόμος που θα εξετάσει τις βιοψίες να είναι ειδικευμένος στο παχύ έντερο και τη νοσολογία του.

Πως αξιολογείται η βαρύτητα ενός επεισοδίου;

Οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα μπορεί να υποστούν επεισόδια έξαρσης της νόσου που να τους οδηγήσουν σε παρατεταμένες νοσηλείες. Η βαρύτητα ενός επεισοδίου αξιολογείται σε σχέση με τη συχνότητα των κενώσεων, τον πυρετό, την αιμορραγία από το έντερο και την επιβάρυνση της γενικής κατάστασης του ασθενούς.

  • Ήπιο: Λιγότερες από 4 κενώσεις την ημέρα χωρίς πυρετό ή αναιμία.
  • Μέτριο: Περισσότερες από 4 κενώσεις με χαμηλό πυρετό χωρίς σημεία τοξικότητας.
  • Βαρύ: Περισσότερες από 6 αιματηρές κενώσεις την ημέρα με πυρετό, ταχυκαρδία, αναιμία και αύξηση της CRP.
  • Κεραυνοβόλο: Περισσότερες από 10 κενώσεις, αιμορραγία από το ορθό, τοξικότητα με διάταση του εντέρου και πόνο.

Υπάρχει κίνδυνος καρκίνου στην ελκώδη κολίτιδα;

Άνθρωποι με ελκώδη κολίτιδα έχουν αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του παχέος εντέρου. Ο κίνδυνος αυξάνεται ανάλογα με την έκταση της νόσου και τη διάρκειά της. Ασθενείς με πανκολίτιδα βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο καρκίνου ο οποίος όμως εξαλείφεται με την αφαίρεση του εντέρου. Ασθενείς που δεν έχουν υποβληθεί σε επέμβαση πρέπει να παρακολουθούνται με ετήσια κολονοσκόπηση μετά τα πρώτα 8 χρόνια από τη διάγνωση.

Τι είναι η δυσπλασία;

Η δυσπλασία είναι μια προκαρκινωματώδης βλάβη του βλεννογόνου του εντέρου. Πρακτικά σηματοδοτεί την ανάγκη αφαίρεσης του εντέρου διότι είναι δεδομένο ότι σε σύντομο χρόνο θα έχει αναπτυχθεί δηθητικός καρκίνος. Ο στόχος των συχνών κολονοσκοπήσεων είναι η ανακάλυψη αυτών των πρώιμων βλαβών.

Ποια είναι η θεραπεία της ελκώδους κολίτιδας

Η οριστική θεραπεία της ελκώδους κολίτιδας είναι η ολική κολεκτομή (αφαίρεση ολόκληρου του παχέος εντέρου). Όμως, η χειρουργική επέμβαση ως επιλογή προτείνεται όταν προκύψουν συγκεκριμένες ενδείξεις. Η απόφαση θα πρέπει να ληφθεί μετά από συμβούλιο στο οποίο συμμετέχουν χειρουργοί και γαστρεντερολόγοι.

Ποιες συντηρητικές θεραπείες υπάρχουν;

Η θεραπεία της νόσου εξαρτάται από την έκταση της νόσου, τη βαρύτητα της προσβολής, την ανταπόκριση στα φάρμακα και τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου.

Η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει τη χορήγηση αμινοσαλικυλικών (5-ASA), κορτικοειδών, ανοσοκατασταλτικών (αζαθειοπρίνη) και μονοκλωνικών αντισωμάτων (infliximab). Η φαρμακευτική αγωγή κατευθύνεται πάντα από ειδικό γαστρεντερολόγο.

Δεν υπάρχει ειδική δίαιτα που να προστατεύει αποδεδειγμένα τον ασθενή. Συστήνεται η τήρηση διατροφικού ημερολογίου ώστε να εντοπιστούν ιδιαίτερα ερεθιστικές τροφές.

Πότε χειρουργείται η ελκώδης κολίτιδα;

Οι ενδείξεις επέμβασης στην ελκώδη κολίτιδα περιλαμβάνουν την ανθεκτικότητα στην φαρμακευτική αγωγή, τις χειρουργικές επιπλοκές της νόσου καθώς και την ανάπτυξη δυσπλασίας ή καρκίνου. Η απόφαση για χειρουργική επέμβαση λαμβάνεται από την ομάδα που παρακολουθεί τον ασθενή.

Σε γενικές γραμμές, οι ασθενείς υποβάλονται σε επέμβαση:

  • Επί κεραυνοβόλου κολίτιδας ή τοξικού μεγακόλου που δεν απαντά στην αγωγή.
  • Επί υποψίας καρκίνου ή διάγνωσης καρκίνου.
  • Επί ανθεκτικότητας στα φάρμακα ή επί επιπλοκών των φαρμάκων

Τι είδους επέμβαση πραγματοποιείται

Στόχος της χειρουργικής θεραπείας είναι να αφαιρεθεί ολόκληρο το παχύ έντερο αλλά τελικά να αποκατασταθεί η συνέχεια του γαστρεντερικού σωλήνα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε δύο ή τρία στάδια.

  • Επέμβαση σε τρία στάδια:

Όταν η επέμβαση γίνεται επειγόντως, αφαιρείται το παχύ έντερο αλλά όχι το τελικό τμήμα του που ονομάζεται ορθό. Στη συνέχεια το τελικό τμήμα του λεπτού εντέρου σταθεροποιείται στο δέρμα της κοιλιάς. Αυτό ονομάζεται ειλεοστομία και την κρατούμε για μερικές εβδομάδες, μέχρι ο ασθενής να συνέλθει από την κακουχία και να σταματήσει την κορτιζόνη που πιθανώς χρειάζονταν. Στη δεύτερη επέμβαση, αφαιρείται το τμήμα του παχέος εντέρου που έχει απομείνει μέχρι τον πρωκτό. Με το λεπτό έντερο σχηματίζουμε ένα θύλακο (J-pouch) και τον ενώνουμε με τον πρωκτό ώστε να αποκατασταθεί η συνέχεια του πεπτικού σωλήνα.

Η ένωση αυτή προστατεύεται με μία ακόμη ειλεοστομία (τύπου loop) η οποία προστατεύει την πολύ ευαίσθητη αναστόμωση του pouch με τον πρωκτό.

Όταν βεβαιωθούμε ότι η ένωση του εντέρου είναι επιτυχής, με την τρίτη και απλούστερη επέμβαση κλείνουμε την ειλεοστομία.

  • Επέμβαση σε δύο στάδια:

Εάν η επέμβαση γίνεται προγραμματισμένα και ο ασθενής δεν λαμβάνει μεγάλες δόσεις κορτιζόνης ή ανοσοκαταστολής, τα δύο πρώτα στάδια της επέμβασης ενοποιούνται και πραγματοποιείται η ολική κολεκτομή με J-pouch και ειλεο-πρωκτική αναστόμωση. Η αναστόμωση προστατεύεται πάλι με ειλεοστομία η οποία κλείνει μετά 6-8 εβδομάδες

Πως λειτουργεί ένα J-Pouch

Η κατασκευή ενός J-pouch προσπαθεί να υποκαταστήσει τη λειτουργία του ορθού δηλαδή του τμήματος του παχέος εντέρου που ελέγχει τις κενώσεις. Αυτό δεν είναι ποτέ απόλυτα εφικτό. Στόχος ενός καλού J-pouch είναι ο ασθενής να έχει καλό έλεγχο των κενώσεων, να κενώνει το έντερο 4-6 φορές την ημέρα και να μην έχει απώλειες κατά τον ύπνο. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι εκτός από ένα καλό τεχνικά J-pouch πρέπει ο ασθενής να έχει καλή συνεργασία με τον ιατρό και να πειθαρχεί σε αυστηρές διαιτητικές οδηγίες.